Životna priča jednog od najboljih srpskih slikara Paje Jovanovića

Pavle Paja Jovanović, zajedno sa Urošem Predićem, najznačajniji je predstavnik realizma u slikarstvu u Srbiji. Među njegovim najpoznatijim delima nalaze se Seoba Srba, Borba petlova, Čas mačevanja i Krunisanje cara Dušana.

SLIKA: Autoportret

Detinjstvo i školovanje Paje Jovanovića

Paja Jovanović je rođen u Vršcu 16. juna 1859. godine, a preminuo je na današnji dan 1957. u Beču. Bio je najstariji sin Stevana Jovanovića, fotografa i trgovca, i Ernestine Deot. Majka mu je rano umrla, a otac se ponovo oženio. Imao je jednu sestru i petoro braće. Još kao dete je pokazivao sklonost ka crtanju i slikanju. To i nije bilo toliko čudno s obzirom na to da je njegov otac, takođe, umeo veoma lepo da slika. Paja je sam učio da crta tako što je kopirao crkvene slike. Tako se saznaje za njegov talenat i već sa četrnaest godina slika po porudžbini za crkvu. To mu je omogućilo da studira slikarstvo u Beču.

Kako bi mogao da upiše slikarsku Akademiju, Paja je prvo morao da završi gimnaziju i da pohađa školu crtanja kod profesora Maholca. 1877. godine upisao je bečku Akademiju u klasi cenjenog slikara Kristijana Gripenkerla. Studije je završio za tri godine, ali je nastavio sa učenjem istorijskog slikarstva kod istog profesora.

Pohađao je i časove kod profesora Leopolda Karla Milera, slikara istorijskog žanra sa orijentalnim motivima, naročito Egipta. U Milerovoj klasi, na kraju prve školeske godine, izložio je na završnoj godišnjoj izložbi delo Ranjeni Crnogorac. Za ovaj rad je dobio drugo mesto i stipendiju za nastavak školovanja.

SLIKA: Čas mačevanja

Razvoj karijere

Profesor Miler ga je veoma zavoleo i čak preporučio Tomasu Valisu, koji je bio vlasnik londonske galerije Frenč. Paja je sa njim sklopio ugovor da slika za njegovu galeriju. Trebalo je da slika teme iz života Crnogoraca, Hercegovaca i Albanaca. Cenu slika je sam određivao. Često je putovao po Crnoj Gori i široj oblasti Balkana. Putovao je čak i u zemlje severne Afrike, Egipat i Maroko.

Na tim putovanjima je nalazio inspiraciju za svoja dela. Trudio se da oseti atmosferu tih naroda i da što preciznije prenese njihovu kulturu, nošnju, nakit i predele. Krajem 1883. godine, kao dvadesetčetvorogodišnjak, Paja Jovanović započinje da gradi internacionalnu karijeru putujući po glavnim evropskim umetničkim metropolama kao što su London, Minhen, Beč, Pariz, pa i Budimpešta. Postao je veoma cenjeni akademski slikar aristokratskih krugova.

Godine 1898. u Beču je izložio svoju sliku Borba petlova i dobio zlatnu medalju. Ostala poznata dela su mu Guslar, Kićenje neveste, U zasedi, Arbanas, Izdajica, Umir krvi…

Živeo je i radio u Minhenu, a potom i u Parizu. Bio je slavan i Srbija je bila ponosna na svog mladog slikara. 1884. godine, Paja je postao dopisni član Srpskog učenog društva, a 1888. godine je postao redovan član Srpske kraljevske Akademije.

SLIKA: Akt pred ogledalom – Gola Berta

Najbolja slika akt njegove najveće ljubavi Akt pred ogledalom – Gola Berta

Muzej grada Beograda je prošlog leta bio domaćin slike Akt pred ogledalom – Gola Berta, koja je po prvi put izložena u Muzeju Paje Jovanovića. Ovo delo je za više od 100 godina svoj postojanja, u javnosti bilo prikazano samo tri puta. Od svih sačuvanih primera Memoara Paje Jovanovića, umetnik je u Legatu ostavio jedinstvene beleške, napisane na nepovezanim blok listovima, u kojima pominje svoju veliku minhensku ljubav,  Bertu, koju je naslikao. Ovo izvanredno delo, nastalo između 1895. i 1896. godine, smatra se za najbolje delo koje je ovaj umetnik ikada naslikao.

SLIKA: Krunisanje cara Dušana

Istorijske kompozicije

Od 1895. godine Paja Jovanović počinje da slika istorijske kompozicije, kada je dobio porudžbinu od patrijarha Georgija Brankovića da naslika veliku istorijsku kompoziciju Seoba Srba pod Arsenijem III Čarnojevićem. U ovom periodu je naslikao brojne slike sa ovom tematikom: Bitka u Teutoburškoj šumi, Ženidba hercoga Ferija IV s Jelisavetom Habzburškom, Takovski ustanak (po porudžbini kralja Milana Obrenovića), Proglašenje Dušanovog zakonika, Krunisanje cara Dušana, oslikava ikonostase Saborne crkve u Novom Sadu i ikonostas crkve u Dolovu i slika ciklus žitija Svetog Save i još nekoliko scena za Sabornu crkvu u Sremskim Karlovcima. Na Svetskoj izložbi u Parizu izložio je Krunisanje cara Dušana i osvojio zlatnu medalju.

SLIKA: Hermina – Muni Dauber supruga Paje Jovanovića