Fabrika hemije u Subotici zagađuje uprkos pritužbama javnosti

Fabrika Zorka-Klotild-Agrotehnohem iz Subotice proizvodi sredstva za zaštitu bilja radeći na zemljištu nekadašnje fabrike hemijske industrije Zorka koje je Nacrtom novog Prostornog plana Republike Srbije označeno kao  alarmantno zagađeno, piše Vojvođanski centar za istraživačko novinarstvo (VOICE). Kako se navodi, u blizini je i Vodozahvat 1 koji Subotici obezbeđuje pitku vodu.

Od 2004. godine ne postoje detaljne studije o proceni uticaja koji je Zorkina višedecenijska proizvodnja imala na životnu sredinu. Pored toga u izveštaju Gradskog zavoda za javno zdravlje Beograd iz 2011. konstatovano je prisustvo radioaktivnosti u podzemnim vodama na jednom mernom mestu u tom području.

Više deset godina nakon toga, Gradska uprava Subotice nije počela sa sanacijom prostora, za koju tvrde da prevazilazi kapacitete i nadležnosti lokalne samouprave.

Teški metali i ostale štetne sirovine koje su se koristile u proizvodnji mineralnih i veštačkih đubriva nekadašnje Zorke, kako se dodaje, tokom godina su se nataložili u zemljištu, a svojim prekomernim prisustvom, pa skupovi njihovih atoma i molekula mogu da imaju negativan uticaj na životnu sredinu i organizme koji od nje zavise.

Pogoni i objekti kompleksa Zorke napušteni su i sravnjeni sa zemljom, ali je malo izdvojeno postrojenje za proizvodnju pesticida i herbicida Zorka-Klotlid-Agrotehnohem nastavilo da radi.

Kako VOICE navodi to preduzeće se ne nalazi u Lokalnom registru izvora zagađenja za 2020. godinu, iako je na tom spisku bilo 2018. i 2019. godine. Za prethodnu godinu, kako tvrde iz Sekretarijata za poljoprivredu i zaštitu životne sredine, pomenuta kompanija nije dostavila podatke.

Zorka-Klotlid-Agrotehnohem ima kapacitet za godišnju proizvodnju od oko 400.000 litara svojih proizvoda, između ostalog i sredstava za zaštitu bilja.

NEOPHODAN STALNI NADZOR ZAGAĐENJA

U izveštaju inspekcije Pokrajinskog sekretarijata za urbanizam i zaštitu životne sredine iz 2020. godine piše da na ispitivanim tačkama nekadašnje Zorke nije prekoračena vrednost stirena polutanta koji sagorevanjem dolazi u vazduh i koji u malim količinama utiče na iritaciju nosa i grla. Taj podatak zasniva se na merenju koje je sprovela laboratorija koja angažovana od strane Zorke-Klotild-Agrotehnohem.

„Nije uspostavljen, niti postoji pouzdano praćenje kvaliteta vazduha, zemlje i vode na tom području. Inspekcijski nadzori i merenja se najavljuju, vreme i mesto uzorkovanja su poznati. Najavom kontrole operatera dolazi do značajnog smanjenja štetnih aktivnosti kompanije, da li u vremenu ili obimu proizvodnje“, kaže Zvezdan Kalmar iz subotičkog  Centra za ekologiju i održivi razvoj (CEKOR).

Dragana Vidojević, iz Agencije za zaštitu životne sredine (SEPA), kaže da se pojedina industrijska postrojenja koja su istraživali nalaze upravo u blizini urbanih zona ili na obalama reka. Podseća da su lokalne samouprave po zakonu u obavezi da sprovode monitoring zemljišta na lokacijama sa povećanim rizikom i lokacijama sa istorijskim zagađenjem.

S druge strane, obaveza zagađivača je da obezbedi kontinuiran monitoring ispuštanja štetnih materija u vazduh.

U izveštaju SEPA-e o kvalitetu vazduha prošle godine pominje se da je Subotica od 2016. godine svaki put bila svrstana u III kategoriju područja sa prekomerno zagađenim vazduhom. Agencija za zaštitu životne sredine je svrstala industrijski kompleks Zorka na listu 32 industrijske lokacije u Srbiji za koje se pretpostavlja da su zagađene.

Na jednoj od nekoliko lokacija na području bivše Zorke sa koje su uzimani uzorci za ispitivanje kvaliteta podzemnih voda, uočeni su povišeni nivoi alfa i beta radioaktivnosti, značajno iznad graničnih vrednosti. Iz lokalne samouprave Subotice je saopšteno da su istraživanja zagađenja bila preliminarna, pa zbog toga nije utvrđena tačna količina i stepen zagađenja.

Zbog toga, kako se dodaje, ne može ni da se procene potencijalni rizici.

Na području nekadašnje Zorke dodatno sporno je i pitanje vlasništva nad zemljištem, a samim tim i odgovornosti za istorijsko zagađanje. Na ovom području se nalaze parcele u vlasništvu čak pet različitih privatnih vlasnika, kao i Grada Subotice.

Agencija za zaštitu životne sredine u Srbiji je identifikovano ukupno 709 potencijalno kontaminiranih lokacija, ali je kako se podseća, samo za 52 lokacije urađena remedijacija.

Na listi područja prioritetnih za sanaciju nalaze se dve fabrike iz Vojvodine: Fabrika akumulatora Sombor i Radijator a.d. iz Zrenjanina. Među ostalim analiziranim pored subotičke Zorke je industrijski kompleks Toza Marković u Kikindi.  Na svim mestima je zabeleženo izraženo prisustvo nikla, olova, kadmijuma, arsena, bakra i drugih zagađujućih čestica.