Osramotili smo Kalemegdan

Novogradnja u donjem Kalemegdanu je najveća povreda kulturne baštine u novijoj istoriji Beograda 

Nove stambeno-poslovne zgrade koje niču na granici Donjeg grada Beogradske tvrđave u potpunosti se nalaze u zaštićenom području i samo 20 metara od nadzemnih, vidljivih delova artiljerijskog utvrđenja iz 18. veka. A šta je ispod zgrada, nikada nećemo znati, jer su podzemne garaže trajno obrisale materijalno svedočanstvo grada starog dva milenijuma, tvrdi za Novu ekonomiju arhitekta Marko Radosavljević. Marko je u online zajednici poznatiji kao osnivač fejsbuk-strane Beograd vekovni grad.  Ovaj arhitekta je 2000-ih napravio 3d animaciju o Kalemegdanu i Beogradu iz 15. veka. Ni sanjao nije da dve decenije kasnije novim filmom mora da ukazuje domaćoj i stranoj javnosti kako građevinski radovi uz bedeme Kalemegdana nanose nepovratnu štetu svetskoj kulturnoj baštini. 

Šta se to dogodilo u državnim institucijama da ste kao student arhitekture, pre 20 godina, imali privilegiju da dobijate poziv Turističke organizacija Beograda da sarađujete u izradi filma o Beogradu kao prestonici u 15. veku, a  danas ste, nažalost, na društvenim mrežama urbanistički uzbunjivač i digitalni hroničar uništavanja vekovne istorije Kalemegdana?

Početak dvehiljaditih pamtimo po demokratskim promenama koje su bile kratkog veka. Taj period, iz današnje perspektive, podseća na malu renesansu koja je obuhvatala buđenje i promovisanje pravih vrednosti u društvu, prvi put posle dužeg vremena. Turistička organizacija Beograda je imala inicijativu da „oživi“ Beograd kada je prvi put postao prestonica Srbije, šest vekova ranije. Do tada sam se već nekoliko godina pasionirano bavio Beogradskom tvrđavom, što je bio preduslov da bi nekome ponudili tako obiman zadatak, za čiju izradu su bile potrebne naredne dve godine. Iskoristio sam priliku da tražim za stručnog savetnika dr Marka Popovića (arheolog, stručnjak za srednji vek, preminuo 2020, prim. novinara), koji me je ranije privukao svojim monografijama o Beogradskoj tvrđavi.

Skoro 20 godina kasnije sam morao iz moralnih razloga da intervenišem, kako devastacija Beogradske tvrđave ne bi ostala nezapažena. Moja naklonost Beogradskoj tvrđavi je bila dodatni motiv, ali su po svemu objektivni razlozi zašto taj prostor mora da se štiti i zašto je u interesu, ne samo naše, nego i svetske kulturne baštine da se sačuva njegova vrednost i autentičnost. 

Kažete da su izgradnjom novogradnje u donjem Kalemegdanu prekršeni brojni zakoni. Na osnovu kojeg planskog dokumenta je dozvoljena gradnja i ko je zakazao u lancu nadzora dozvolivši da se zida na ostacima Beograda?

Da je ispoštovan Zakon o kulturnim dobrima, danas ne bismo imali o čemu da razgovaramo.

Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda donosi rešenje 1965. god, da se Beogradska tvrđava sa svojom neposrednom blizinom proglašava za nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja. Ne postoji veći stepen zaštite koji država može da dodeli spomeniku kulture. To je potvrđeno odlukom o kategorizaciji u Službenom glasniku 1979. godine. 

Jasno je da postoje granice koje obezbeđuju očuvanje urbanističke vrednosti Beogradske tvrđave i garantuju trajno isticanje tvrđave kao posebnog i najjačeg akcenta panorame Beograda sa savske i dunavske strane.

Granice neposredne blizine spomenika kulture obuhvataju istorijske okvire Kalemegdana, odnosno bojnog polja oko tvrđave. Na prvom mestu se misli na zaštitu slojevitosti nasleđa iz različitih istorijskih epoha i graditeljskih faza, nastalih u razdoblju od 1. do 18. veka.

Novogradnja koja je dobila naziv K-district nalazi se u potpunosti u zaštićenom području, direktno se naslanjajući na utvrđenje iz 18. veka i na prostoru je tvrđavskog bojnog polja, koji je dva veka poznat kao Donji Kalemegdan.

Obrazloženje za izgradnju K-distrikta je „potreba afirmisanja poslovnih kapaciteta i javnih usluga u prostoru stambeno-poslovne zone Beogradske tvrđave u Beogradu“. Ove uslove za preduzimanje mera tehničke zaštite, doneo je 2018.  Republički zavod za zaštitu spomenika kulture  Beograd, na zahtev Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrasturkture. 

Da li Beogradskoj tvrđavi kao spomeniku kulture treba stambeno-poslovna zona od 115.000 kvadrata, i koja je njena dobit? Da li je investitor, s obzirom na to da gradi na istorijskoj lokaciji, uz obaveznu prijavu arheoloških nalaza, mogao u kratkom roku da podigne kompleks ove veličine? Da li je pravno moguće trajno otuđiti deo zemljišta kulturnog dobra od izuzetnog značaja, a zatim dozvoliti gradnju kompleksa čija visina (± 114,5 m) prevazilazi visinu platoa Pobednika (± 113,4 m)?