Svako deseto dete nosi prezime „pogrešnog“ muškarca

Zaintrigirana podatkom da preko 200 osoba godišnje pređe prag DNK laboratorije Instituta za sudsku medicinu u Beogradu kako bi saznali da li su biološki roditelji (svog) deteta, novinarka Katarina Đorđević Volf napisala je knjigu „Čije je vaše dete“, koja predstavlja zbirku istinitih priča

Više od 200 osoba svake godine pređe prag DNK laboratorije Instituta za sudsku medicinu u Beogradu, kako bi dobilo odgovor na pitanje „čije je dete“ – među njima se nalaze očevi koji sumnjaju da li njihovo dete nosi „adekvatno“ prezime, bivši momci koji su zbunjeni činjenicom da je žena sa kojom su bili u emotivnoj vezi veoma brzo ušla u brak sa drugim čovekom i rodila dete, svekrve koje sumnjaju da njihovo unuče nosi porodično prezime, ali i žene koje su dobile dete u vanbračnoj vezi sa muškarcem koji ne želi da prizna očinstvo. Zaintrigirana statistikom ove zdravstvene ustanove, koja govori da svaki treći muškarac koji uđe u DNK laboratoriju kao otac, izađe kao staratelj deteta, odnosno dobije negativan odgovor na pitanje da li je on otac deteta, novinarka „Politike“ Katarina Đorđević Volf, napisala je knjigu pod nazivom „Čije je vaše dete“, koja predstavlja zbirku istinitih priča koje su se dogodile u Institutu za sudsku medicinu i kojima je zajedničko to da različite osobe traže odgovor na pitanje čije je dete. Svi događaji opisani u ovoj knjizi su istiniti, sa izuzetkom poslednje priče koja je napisana po pretpostavljenom događaju, ali su imena glavnih likova i mesta gde se radnja dešava promenjeni, zbog zaštite identiteta osoba. Paralelni nivo ovih priča jeste i informativno-edukativni, jer se čitaoci upoznaju sa načinima primene genetske metode utvrđivanja očinstva, pravilima forenzičke laboratorije, kao i sudske prakse.

RAĐANJE SUMNJE

Glavni narator priča smeštenih između korica knjige „Čije je vaše dete“ je Oliver Stojković, šef DNK laboratorije Instituta za sudsku medicinu u Beogradu, koji se u svojoj bogatoj praksi susretao sa velikim brojem slučajeva utvrđivanja očinstva. Čitaocima ove knjige on detaljno opisuje na koje se sve načine može ustanoviti biološko poreklo deteta, objašnjava zbog čega je metoda utvrđivanja očinstva putem krvnih grupa nepouzdana, ali i razotkriva da svi mitovi o ženskoj intuiciji i široko rasprostranjenom uverenju da „žena uvek zna ko je otac“ padaju kao kula od karata u genetičkoj laboratoriji, jer se dešavalo da majka sumnja na dvojicu muškaraca, a da je otac – treći čovek. U idealnim uslovima, odgovor na pitanje „ko je otac deteta“ dobija se uzimanjem brisa sa unutrašnje strane obraza ili vađenjem par kapi krvi iz prsta (potencijalnog) oca i upoređivanjem tog biološkog materijala sa DNK materijalom deteta.

Međutim, pošto se DNK analiza retko kada radi u idealnim uslovima, jer osoba koja sumnja da je otac najčešće ne želi da svoju sumnju saopšti javno, u realnosti se najčešće dešava da muškarci u Institut za sudsku medicinu donose dečje cucle, četkice za zube, bočice od mleka, pelene i pidžame u kojima dete spava, kako bi se sa njih uzeo DNK materijal deteta.

Između 10 i 15 muškaraca mesečno u Institut za sudsku medicinu donese dečje stvari, kako bi se sa njih uzeo DNK materijal, a gotovo isti broj osoba mesečno povede parnicu za dokazivanje, odnosno osporavanje očinstva – statistika ove medicinske ustanove govori da su gotovo polovina dece za koju se traži odgovor na pitanje „čiji si ti mali“ u stvari bračna deca. U knjizi su, između ostalog, opisani i slučajevi utvrđivanja očinstva pomoću analize DNK materijala fetusa, ekshumacije pokojnika, ali i uzimanja biološkog materijala sa krvave košulje koju je otac deteta nosio u danu u kome je ubijen, a uz pomoć koje njegova nevenčana supruga dokazuje očinstvo deteta.

Kako je u predgovoru ove knjige napisao dr Zoran Milivojević, psihoterapeut i predsednik Saveza društava psihoterapeuta Srbije, zapitanost tipa „Da li je to zaista moje dete?“ ili „Da li bi to moglo da bude moje dete?“ uvek je duboko intimna, tiče se dubine ljudske duše i emocija, problema poverenja u partnerku, ljubomore i traženja mogućih skrivenih motiva.

„Verujem da mnogi očevi bar jednom dožive da iz njihovog nesvesnog izroni misao koja proleti kroz njihovu svest: „A šta ako ovo nije moje dete?“ Mnogi ovu misao odagnaju kao iracionalnu i ludu, ali kod nekih se ona može učvrstiti i tokom vremena uobličiti u jasnu sumnju tipa opsesije ili precenjene ideje. Upravo tehnologija genetskog utvrđivanja očinstva DNK metodom, koja nedvosmislenošću svog rezultata razvejava svaku sumnju, pomaže ovim očevima ili „očevima“ da smire svoje duše i da prihvate realnost. Jasno je da iza svake sprovedene DNK analize stoje ljudi sa svojim skrivenim pričama, sumnjama, nadama, ljubomorama, ličnim istorijama i dramatičnim međuljudskim odnosima“, istakao je dr Zoran Milivojević.

Iako su ponekad potrebne godine i decenije da roditelj posumnja da dete nosi „odgovarajuće“ prezime, genetičarima su potrebna svega četiri sata da ustanove ko (ni)je tata. A odgovor na pitanje koliko je pouzdana DNK analiza glasi: sto odsto.

(NE)VERODOSTOJNI IZVORI

Podsećanja radi, DNK analiza je na velika vrata zainteresovanosti čovečanstva ušetala pre dvadeset godina, kada je grupa genetičara iz Edinburga sprovela anonimnu studiju u jednom obdaništu, čiji su rezultati nedvosmisleno pokazali da svako deseto dete nosi „pogrešno“ prezime, odnosno nije dete svoga oca. Analiza urađena u Parizu dala je iste rezultate, a rezultati genetičkih istraživanja koja su rađena u razvijenim zemljama zapada svedoče da između dva i dvanaest odsto dece u opštoj populaciji nosi „neadekvatno“ prezime. Genetička analiza omogućila je i da se razveju mnogi istorijski mitovi: posthumnom analizom Ane Anderson stavljena je istorijska tačka na legendu o poslednjoj princezi Romanovoj, a DNK analiza potomaka robinje Seli Hemings ustanovila je da je američki predsednik Tomas Dzeferson zaista imao tamnopute naslednike.

Kada su našeg poznatog televizijskog voditelja, koji je imao reputaciju velikog zavodnika, u jednom intervjuu pitali koliko ima dece, on je iskreno odgovorio „Ne znam“. Znajući da nijedan muškarac ne zna, odnosno ne može sa sigurnošću reći koliko je naslednika ostavio čovečanstvu, stručnjaci Republičkog zavoda za statistiku prilikom popisa stanovništva, koji se sprovodi više od jednog veka, nikada to pitanje nisu postavili muškarcima, jer se oni smatraju „neverodostojnim“ izvorom podataka. Izuzetak je poslednji popis, sproveden 2022. godine, kada su muškarci u Srbiji prvi put pitani koliko dece imaju – ne zbog toga što su statističari počeli da ih smatraju „verodostojnim“ izvorom podataka, već na nagovor stručnjaka iz Centra za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka, kojima je ovaj podatak bio potreban da bi ustanovili koji procenat muškaraca u svakoj uzrasnoj dobi ima, odnosno nema decu.   

TRAGANJE ZA IDENTITETOM

Poslednja priča u knjizi, koja nosi naziv „Viking beba“, jedina je napisana po izmišljenom, odnosno pretpostavljenom događaju – njen glavni junak je petnaestogodišnji mladić, koji je rođen uz pomoć banke reproduktivnog materijala iz Danske i koji od poznatog beogradskog advokata i stručnjaka za porodično pravo Borka Stojanovića traži odgovor na pitanje da li ima pravo da sazna identitet svog biološkog oca. Odgovor na ovo pitanje je, nažalost, negativan, jer niko ne daje svoj reproduktivni materijal sa idejom da za deceniju-dve nepoznato dete pokuca na njegova vrata, sa željom da se upozna sa svojim biološkim roditeljem i od njega traži prava koja mu po zakonu pripadaju – kao što je pravo na izdržavanje ili na nasleđivanje. S obzirom na to da se davanje reproduktivnog materijala (spermatozoida i jajnih ćelija) smatra visoko altruističkim činom, motivisanim idejom da se nepoznatim osobama pomogne da se ostvare u ulozi roditelja, svi zakoni sveta štite identitet donora.

Međutim, kuriozitet vezan za ovu priču, koja je pisana u decembru 2019. godine, glasi da je Srbija u međuvremenu sklopila ugovor sa dve banke reproduktivnog materijala – iz Danske i iz Španije, pa je u našoj zemlji u prethodnih nekoliko godina rođeno više od 300 beba uz pomoć doniranog reproduktivnog materijala iz inostranstva. Zbog toga je logična pretpostavka da će neko od ove dece, kada uđe u period adolescencije i suoči se sa osnovnim identitetskim pitanjima tipa „Ko sam ja“ i „Ko su moji roditelji“ poželeti da sazna identitet bioloških roditelja. Iako je razvoj nauke omogućio mnogim osobama da se uz pomoć doniranog reproduktivnog materijala ostvare u ulozi oca ili majke, odnosno dobiju dete zahvaljujući surogat majkama, psihološke dileme koje prate ovo roditeljstvo se usložnjavaju geometrijskom progresijom.

Odgovor na pitanje – čije je vaše dete, postaje sve složeniji ako se ima na umu činjenica da žena može da rodi dete zahvaljujući doniranoj jajnoj ćeliji, koja je oplođena od strane anonimnog donora, ali može i da postane majka zahvaljujući doniranim spermatozoidima nepoznatog muškarca. Iako je u oba slučaja ona ta koja dete rađa, veliko je pitanje na koji način doživljaj majčinstva i očinstva menja spoznaja da je dete nastalo uz pomoć tuđeg reproduktivnog materijala i kako taj podatak menja odnos prema detetu i samu dinamiku roditeljsko-partnerskog odnosa. Još je složeniji odgovor na pitanje kakav odnos prema „svom“ detetu imaju žene koje su postale majke zahvaljujući surogat materinstvu, jer i u ovoj situaciji one mogu dobiti dete nastalo u kombinaciji sopstvene jajne ćelije i spermatozoida svog partnera, ali „njihovo“ dete može nastati i uz pomoć doniranog reproduktivnog materijala.