Kako će porez na ugljenik uticati na Srbiju, Ministarstvo traži analizu

Ministarstvo rudarstva i energtike objavilo je tender za izradu ekonomske, pravne, tehničke i finansijske analize uticaja CBAM regulative Evropske unije (Carbon Border Adjustment Mechanism) na sektor proizvodnje električne energije u Srbiji. Procenjena vrednost javne nabavke je 33,3 miliona dinara (283,6 hiljada evra). 

Analiza treba da razmotri nacionalni model koji će na optimalan način zaštiti domaće tržište i dogovoriti zahtevima CBAM regulative u oblasti električne energije.

Proizvođači robe koji u svojoj proizvodnji ispuštaju ugljen-dioksid suočiće se sa obavezom da plaćaju porez na zagađenje po toni CO2 koja je „ugrađena” u njihovu robu, odnosno koju ispuste u atmosferu tokom proizvodnje konkretne robe.

To će pogoditi sve zemlje koje se nalaze izvan Evropske unije, dakle i Srbiju, a njihovi izvoznici prvi će se naći na udaru jer će im roba direktno poskupeti i postati manje konkurentna na evropskom tržištu, o čemu je Nova ekonomija ranije pisala.

Evropska unija je postavila visoke ciljeve vezano za zelenu tranziciju i smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte koji su izraženi kroz ciljano smanjenje od 55 odsto do 2030. godine (u odnosu na nivo iz 1990. godine), odnosno dostizanje neto nulte emisije do 2050. godine.

U vezi sa tim, usvojena je Evropska zelena agenda (eng. European Green Deal) uz pratećih 13 propisa EU institucija kao deo paketa „Spremni za 55“.

Dva propisa koja su od posebnog značaja za predmetni projektni zadatak su izmene ETS sistema (Emissions Trading System) čija je svrha smanjenje emisije štetnih gasova u atmosferu na tržištu EU i uvođenje novog mehanizma – CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism), komplementarnog sistemu ETS, čiji je cilj da zaštiti EU industriju od konkurentnih uvezenih proizvoda iz trećih zemalja, i konačno, da dovede do smanjenja emisija gasova sa efektom staklene bašte u trećim zemljama.

Šta su ETS i CBAM?

EU je 2005. godine uvela ETS po sistemu trgovine emisijama štetnih gasova, tako što na ukupne emisije do kojih dođe prilikom proizvodnje u određenim industrijama stavi ograničenje, a onda svaki proizvođač dobije odgovarajući broj besplatnih bodova u vrednosti od jedne tone ugljen-dioksida koji se ispusti u atmosferu.

Što više besplatnih bodova ostane neiskorišćeno, što se dešava kada konkretni proizvođač koristi zelene izvore energije, takvim bodovima će trgovati na berzi EU tako što će ih prodavati proizvođačima koji troše više „prljave“ energije za svoju proizvodnju.

Na taj način se proizvođači stimulišu da investiraju u pogone koji koriste čiste vidove energije i time istovremeno zarađuju na berzi na teret proizvođača koji takve investicije nisu sproveli.

Sa druge strane, da bi zaštitila svoje proizvođače i ujedno napravila podstrek i drugim proizvođačima van EU da koriste čiste vidove energije, EU je uvela CBAM koji je stupio na snagu sredinom 2023. godine.

Taj mehanizam (CBAM) omogućava da se spreči nesmetani uvoz konkurentnih proizvoda iz trećih zemalja na unutrašnje tržište EU i da se postave određeni uslovi tako da uvezeni proizvodi u sebi sadrže i cenu po toni emitovanog ugljen-dioksida i ostalih štetnih gasova.

Na ovaj način iste vrste proizvoda, kako u EU preko primene ETS, tako i u drugim državama preko primene CBAM, u sebi sadrže i cenu emisije gasova sa efektom staklene bašte.

EU na taj način sprečava potencijalno „curenje ugljenika“, odnosno rizik da evropski proizvođači presele svoju proizvodnju u zemlje u kojima se naplaćuju manji (ili nikakvi) porezi na ugljenik.

Inicijalni obuhvat CBAM pokriva uvoz robe iz šest sektora sa intenzivnim emisijama za koje se smatra da su izloženi većem riziku od „curenja ugljenika“ na carinsku teritoriju EU: električna energija, gvožđe i čelik, cement, aluminijum, đubriva, hidrogen.

Dodatno, izvoznici u EU su opterećeni zahtevima poslovnih partnera koji su rezultat drugih regulatornih zahteva kao i pritisaka od strane njihovih zainteresovanih strana (vlasnika, poverilaca, itd.).

Primena CBAM se predviđa u dve faze: prelazni period i definitivni period.

Prelazni period je započeo 1. oktobra 2023. godine i trajaće do 31. decembra 2025. godine i tokom njegovog trajanja kompanije će biti u obavezi da samo prijavljuju svoje emisije CO2 koje proizlaze iz proizvodnje proizvoda za izvoz u EU.

Od 1. januara 2026. godine je planirana puna primena CBAM, što podrazumeva sva plaćanja emisija CO2 iz proizvodnih procesa.

Analiza koju tenderom potražuje Ministarstvo treba da obuhvati detaljnu analizu EU uredbe o CBAM i svih porpratnih uredbi koje sadrže procesna, tehnička i operativna pravila za sporvođenje CBAM.

Između ostalog je potrebno predstaviti sva prava i obaveze iznoznika u EU čiji su proizvodi u obuhvatu CBAM, uključujući obaveze koe su nametnute kroz druge regulatorne zahteve ili tržišna očekivanja njihovih poslovnih partnera u EU.

Takođe, analizom treba da se identifikuju najveća pravna lica iz industrija pod opsegom CBAM, koja će biti pogođena zahtevima CBAM, počev od 1. oktobra 2023, kao i pravna lica iz predmetnih sektora koja su pod pritiskom očekivanja od strane poslovnih partnera.

Dalje, potrebno je da se sprovede analiza spremnosti kompanija da odogovore zahtevima CBAM (kroz analizu javno dostupnih podataka, razgovore sa predstavnicima kompanija, sastavljanje upitnika), kao i analizu uticaja na Elektroprivredu Srbije i utrošak elektirčne energije najvećih kompanija koje u EU izvoze proizvode iz šest industrija u obuhvatu CBAM.

Takođe, potrebno je i da se analizira sistem dozvoljene državne pomoći u okviru CBAM, kao i raspoloživi mehanizmi utvrđivanja cene i oporezivanja emisija ugljenika.

„Imajući u vidu da će sveukupna konkurentnost domaćih kompanija na EU tržištu biti značajno umanjena od trenutka primene CBAM, potrebno je sprovesti detaljnu analizu najboljih međunarodnih praksi i raspoloživih mehanizama za uspostavljanje domaćeg sistema utvrđivanja cena i oporezivanja ugljenika, sa navođenjem prednosti i nedostataka svakog od njih“, navodi se u tenderskoj dokumenatciji.

Rok za podnošenje ponuda na tender je 15. januar. Analizu je potrebno izraditi u roku od šest meseci od dana zaključenja ugovora.

Hoće li ugljen-dioksid ugušiti srpske izvoznike