Harizmatična heroina sa novčanice

Srpsko slikarstvo, najpre zbog krute patrijarhalne kulture, a onda i zbog siromaštva koje nije dozvoljavalo uplitanje u nekomercijalne poslove, nije poznavalo mnogo slikarki pre Drugog svetskog rata. Ipak, svaka je žena koja se upustila u likovne vode, imala borbenost neophodnu za krčenje puteva kojim su koračali muškarci, izrazit talenat i upornost da ostane verna izabranom pozivu. Svaka je od njih, takođe, gajila duboku ljubav prema domovini. Nadežda Petrović, možda više od ostalih. Bila je slikarka, novinarka, foto-reporterka i bolničarka. Njena borba nije bila usmerena samo na pomoć vojnicima. Značajnu ulogu Nadežda je imala u borbi za ženska prava. Proputovala je evropskim prestonicama i vratila se da pomogne svom narodu. Rame uz rame stajala je sa ratnicima onako kako jedna uz drugu stoje dve njene strane: velike slikarke i patriotkinje. Snažne, beskompromisne obe

Nadežda Petrović rođena je u Čačku 11. oktobra 1873. godine u uglednoj porodici koja je cenila i negovala umetnost. Njen otac Dimitrije Mita Petrović bio je učitelj crtanja, a majka Mileva volela je poeziju. Nadežda je bila prvo od devetoro dece bračnog para, a sav je podmladak bio izuzetno darovit. Najpoznatiji je svakako bio Nadeždin brat Rastko Petrović, pisac i nadrealista.

Kada je Nadežda imala 11 godina, porodica se doseljava iz Čačka u Beograd i nastanjuje u kući njenog dede hadži Maksima Petrovića na Paliluli. U novom domu, devojčica je imala prilike da razvija svoj umetnički dar budući da je kuća na Paliluli bila centar kulturne elite, stecište umetnika i političara. Ne čudi, jer je njen ujak bio profesor Velike škole i Nadeždin prvi učitelj crtanja, a otac, ne samo što je bio i sam učitelj crtanja, već i visoko kotiran političar u radikalima. Pritom, porodica Petrović imala je izuzetno dragocenu kolekciju ikona i jednu od najboljih privatnih biblioteka.

Višu žensku školu buduća umetnica koja spaja savremene stilove sa slikama srpskih predela i ljudi bez dodatnog ulepšavanja završila je 1891. godine u Beogradu, a već naredne, 1892. položila i ispit za nastavnicu crtanja. Školovanje nastavlja kod porodičnog prijatelja Đorđa Krstića, a kasnije kod Kirila Kutlika, Slovaka čije su časove prošli mnogi naši slikari. Put je iz Srbije vodi u Minhen gde nastavlja slikarske studije kod Antona Ažbea upravo u doba kad je mogla na časovima da se sretne sa Vasilijem Kandinskim. Tokom studija u Nemačkoj, sprijateljila se sa mnogim umetnicima, među kojima je bio i Ivan Meštrović.

Minhen nije samo razbuktao Nadeždin slikarski dar, otvorio joj je vrata za mnoge druge oblasti. Tako ona u Minhenu širi svoja jezička znanja. Savladava nemački, francuski i ruski jezik.

U Srbiju se slikarka vraća 1903. godine, tri godine nakon što je njenu prvu samostalnu izložbu beogradska kritika veoma loše ocenila. Beograd nije odbacio samo njene ideje i njenu umetnost, to je učinio i sa karijerom njenog oca. Nakon što on kao vrstan istoričar nije prihvatio da udovolji kralju Aleksandru Obrenoviću i ulepša biografiju kraljice Drage, kralj naređuje Dimitrijevo penzionisanje.

Iste godine zajedno sa Branislavom Nušićem, u sali restorana Kolarac osniva Kolo srpskih sestara, žensko feminističko društvo koje se odlikovalo snažnom borbom za nacionalne interese i humanitarnim aktivnostima. Takođe, Nadežda je bila i jedan od osnivača udruženja „Lada“, umetničkog udruženja za koje se procenjuje da nije bilo samo prvo umetničko udruženje u Srbiji, već i u Evropi.

Kao sekretarka Kola, Nadežda obilazi zgarišta na jugu, sve do Kičeva. Sva putovanja na koja se otisnula za nju su bila veliki izvor inspiracije. Slika predele i slika ljude, prikazuje običaje. Sve bez ulepšavanja, vidljivim potezima, snažnim koloritom na platno postavlja zelena prostranstva i lica iz naroda.

Učestvuje u organizovanju prve jugoslovenske umetničke izložbe koju je otvorio kralj Petar, gde su svoje radove publici predstavili slikari iz Srbije, Slovenije, Bugarske i Hrvatske. Ni žiri te izložbe nije prepoznao Nadeždin dar, od svih radova koje je ponudila bio je prihvaćen samo jedan, a i on uz kritiku. Njeni prikazi srpskog sela nisu bili po volji tadašnjoj likovnoj eliti. Stil Paje Jovanovića i njegove istorijske kompozicije zasenili su slikarkinu umetnost.

Ipak, nepokolebljiva u tome da bude posvećena umetnosti, Nadežda prelazi preko nerazumevanja sredine u kojoj je rođena i nastavlja svoj likovni put, slikajući ono što je njoj na srcu. A to su gotovo uvek bili prikazi snažno obojeni ljubavlju prema narodu i domovini, autentičnim licima, širokim poljima, Beogradu. Čak i sami nazivi njenih radova govore u prilog njenog patriotizma: „Guslar”, „Na izvoru”, „Pletilja”, „Čobanin svira u frulu”, „Deregije na Savi”, „Devojčice iz Sićeva”, „Prizrenka”, „Staro beogradsko groblje”.

Naša slikarka nakratko je ostavila domovinu 1910. godine. Nastavila je sa usavršavanjem u Parizu i u centru umetnosti pravi važna poznanstva. Sreće se sa Matisom i Pikasom i učestvuje na izložbama. A vreme provodi u ateljeu Ivana Meštrovića. Sam vajar Ogist Roden bira njene slike za Jesenju izložbu. Iz tog perioda iza nje ostaju platna: „Fasade crkve Notr Dam“, „Most na Seni“, „Plaža u Bretanji“. Ipak, ni pod uticajem pariskog sunca, ne zaboravlja stare motive. Iz tog perioda su slike: „Kosidba“, „Marko Kraljević“, „Kosovka devojka“.

Godine 1912, umiru joj roditelji i ona se vraća iz Pariza za Beograd. Tada počinje njen ratni period koji traje do 1915. godine. Balkanski ratovi bukte i Nadežda ne može da ostane po strani. Ona je bolničarka i foto-reporterka, bez prekida i slikarka, ona je hroničarka teškog perioda koji je Srbiju zavio u crno, ali i otvorio put ka slobodi. Nije želela da bude bolničarka daleko od svoje sabraće vojnika, već je bila na frontu neštedimice pomažući u improvizovanoj bolnici. Tada nastaju zrela platna po kojima ćemo je zauvek pamtiti: „Kosovski božuri“, „Gračanica“ i poslednja njena slika „Valjevska bolnica“.

Iscrpljenu i umornu odneo ju je pegavi tifus, zaraza od koje je lečila mlade borce za istu ideju s kojom se ona priključila ratu. Njena borba za slobodu odvijala se na tri plana: na patriotskom, na umetničkom, na ličnom. Nepokolebljiva je bila na svakom.

U njenim delima prepoznajemo različite stilove i slikarske pravce. Sama se Nadežda izjašnjavala kao impresionista, ali u njenom velikom opusu prepoznajemo i dah ekspresionizma, fovizma, simbolizma i secesije. Izložba koju je priredila u prostorijama Velike škole avgusta 1900. godine i koja joj nije donela priznanje i pohvale kako je mlada umetnica to zaslužila, a što će se desiti, nažalost, mnogo kasnije, tek nakon njene prerane smrti, bila je jedina Nadeždina samostalna izložba.

U vremenu koje je usledilo, Nadežda Petrović napokon dobija zasluženo mesto u istoriji srpskog slikarstva. Dodeljena joj je medalja za hrabrost tokom rata, čime je potvrđena njena izuzetna uloga u nacionalnoj borbi za oslobođenje.

Danas je Nadežda Petrović jedna od najvoljenijih slikarki ne samo u Srbiji, a njena se dela nalaze u svim istorijama umetnosti koje se bave slikarstvom XIX i XX veka.