Stranački kadrovi došli na naplatu

Oko retko kojeg pitanja među ekonomistima postoji tako visok stepen saglasnosti, kao što je to slučaj  u pogledu značaja investicija (u fiksnu imovinu) za budući privredni rast. Tako i teorijski modeli, rezultati brojnih empirijskih istraživanja, ukazuju da investicije imaju snažan pozitivan uticaj na budući privredni rast, naročito u zemljama u razvoju. 

Podaci za zemlje Centralne i Istočne Evrope (CIE) pokazuju da su one u periodu brzog privrednog rasta, kada su ostvarile osetnije približavanje razvijenim evropskim zemljama, imale visoke stope investicija od oko 25% BDP-a. Kina, kao i zemlje istočne Azije, koje su u poslednjih nekoliko decenija ostvarile veliki privredni rast, u tom periodu su takođe imale vrlo visoke stope investicija, od 30 do 40% BDP-a. 

Nasuprot tome, Srbija je svoj model privrednog rasta u prethodnih 18 godina uglavnom zasnivala na rastu lične i državne potrošnje, a u pojedinim periodima i na rastu izvoza, dok su investicije uglavnom bile niske. Iako je u prvoj fazi tranzicije, od 2001. do 2008. godine, privredni rast bio dominantno zasnovan na rastu potrošnje, ukupne investicije su u tom periodu ipak rasle, sa oko 14% BDP-a (2001. godine) na 23,7% BDP-a (2008. godine), da bi od 2009. godine celu narednu deceniju one bile vrlo niske i kretale se u rasponu od 16% do 20% BDP-a.

Iako je od 2009. godine došlo do pada investicija i u drugim zemljama EU, CIE i Zapadnog Balkana, u tim zemljama su se one u čitavoj prethodnoj deceniji (2009-2018. godine) kretale u rasponu od 20% do 24% BDP-a. To znači da se uticajem svetske ekonomske krize, a zatim i krize evrozone, može samo delimično objasniti nizak nivo investicija u Srbiji, dok se veći deo objašnjenja ipak nalazi u unutrašnjim faktorima, povezanim sa karakteristikama privrede Srbije, njenog institucionalnog sistema i kvaliteta javnih politika. 

Da bi se identifikovali uzroci niskih investicija u Srbiji, fokusiraćemo se posebno na petogodišnji period od 2013. do 2017. godine, u kojem su ukupne investicije u Srbiji bile naročito niske i iznosile ispod 17% BDP-a, što je za petinu manje u odnosu na zemlje CIE, a za čak četvrtinu manje u odnosu na prosek zemalja Zapadnog Balkana. 

Ukupne investicije se, prema izvorima, mogu podeliti na javne (državne) i privatne, koje se sastoje od domaćih i stranih investicija. Tako su u Srbiji javne investicije u tom periodu iznosile oko 2,8% BDP-a, što je u odnosu na zemlje CIE i Zapadnog Balkana manje za oko 30-40%. Posledično, nivo javnog kapitala (vrednost infrastrukture i druge imovine države) po glavi stanovnika u Srbiji je za oko 80% manji u odnosu na evropski prosek. Slično tome, i domaće privatne investicije, koje su u Srbiji u tom periodu iznosile ispod 9% BDP-a,  bile su za 30-45% manje nego u zemljama CIE i Zapadnog Balkana. Jedina kategorija investicija u kojoj je Srbija u prethodnom periodu ostvarivala dobre rezultate, jesu privatne strane investicije, koje su u proseku iznosile oko 5% BDP-a, što je slično rezultatu drugih zemalja Zapadnog Balkana, a više nego u zemljama CIE. 

Nastavak teksta možete pročitati u 60. broju štampanog izdanja časopisa „Nova Ekonomija“.