ANALIZA: Bez velikih promena, kriza penzionog sistema je neminovna

Već izvesno vreme jasno da se u mnogim zemljama približava kriza penzionog sistema i da će ona doneti loše vesti na planu državnih finansija. Procenat starih ljudi – naročito onih u penziji – brzo se povećava, posebno u razvijenim zemljama, u kojima taj trend već vrši pritisak na sistem socijalne zaštite.

Međutim, taj problem mogao bi da bude još ozbiljnjiji nego što većina ljudi misli, najpre zbog činjenice da alati koje upotrebljavamo za merenje parametara penzijskog sistema nisu kalibrisani na odgovarajući način. Zbog toga postoji ogromna nesrazmera između broja ljudi koji se tradicionalno ubrajaju među penzionere i onih čije preživljavanje zaista zavisi od penzija. 

Pometnja proizlazi iz načina na koji su naučnici tradicionalno računali koeficijent starosne zavisnosti starih koji predstavlja odnos ljudi iznad 64 godine i radno sposobnih ljudi. Prošće godine taj odnos u Italiji iznosio je 35%, prema podacima Ujedinjenih nacija, što znači da je na svakih 100 Italijana u dobu između 15 i 64 godine bilo 35 ljudi u dobu od 65 godina ili starijih.

Do 2050. godine predviđa se da će koeficijent starosne zavisnosti starih u Italiji premašiti 60 odsto. Slična priča ponavlja se u Nemačkoj, Japanu i Španiji, za koje se predviđa da će se koeficijent starosne zavisnosti starih udvostručiti tokom sledećih 30 godina. 

Ta brojka ima važne implikacije. OECD predviđa da će povećanje koeficijenta starosne zavisnosti starih rezultirati znatno višom javnom potrošnjom za zdravstvenu zaštitu, negu i penzije. To su zastrašujuće prognoze, s obzirom na to da na javne penzije u proseku već otpada 17 odsto javne potrošnje u zemljama članicama OECD-a, što predstavlja najveću budžetsku stavku u brojnim zemljama.

Merenje koeficijenata

Problem je što koeficijent starosne zavisnosti starih retko obuhvata celu sliku; on ne uzima u obzir činjenicu da se ljudi katkad odluče za rano dvostručiti enzionisanje, kao i da svaka radno sposobna osoba ne učestvuje nužno aktivno na tržištu rada. 

Precizno merenje koeficijenta zavisnosti nalaže prihvatanje da se društvo sastoji ne samo od radnika i penzionera, već i studenata, nezaposlenih, roditelja koji ne rade i ljudi sa invalidskim penzijama. Takvo merenje bi dovelo do zapanjujućih razlika. Neke vlade su podstakle starije radnike na izlazak s tržišta rada tokom privredne recesije u cilju pružanja mogućnosti zapošljavanja mladim ljudima.

U Italiji, recimo, razdoblje u kojem ljudi zapravo idu u penziju palo je sa 65 tokom 1970. na 59,9 u 1997. godini. I od tada ostaje nisko. Godine 2012. prema podacima italijanske kancelarije za statistiku, efektivni period penzionisanja u Italiji bio je 61,1, dok je 2013. 25% penzionera bilo mlađe od 65 godina. Kako bi objasnila to, kao i činjenicu da celokupno radno sposobno stanovništvo zapravo nije zaposleno, kompanija Allianz International Pensions razvila je novi indikator koji nazivamo „koeficijent zavisnosti od penzionisanja“ ili odnos ljudi koji trenutno primaju penzijske povlastice nezavisno od njihove starosti i ljudi koji zaista rade. 

Kao što je i bilo očekivano, taj indikator otkriva situaciju koja se dramatično razlikuje. U istraživanju u koje je bilo uključeno 12 zemalja, otkriveno je u proseku 50 penzionera na svakih 100 radno aktivnih pojedinaca. Poređenja radi, koeficijent starosne zavisnosti starih naznačio je samo 25 starijih ljudi na 100 radno sposobnih ljudi.

Zavisnost od penzionisanja

Australija, Sjedinjene Američke Države i Poljska imaju koeficijent starosne zavisnosti starih ispod 20 odsto, ali je njihov koeficijent zavisnosti od penzionisanja znatno viši, u rasponu od 30 procenata u Australiji do 39 odsto u Sjedinjenim Američkim Državama i 63% u Poljskoj. 

Drugim rečima, u Sjedinjenim Američkim Državama, opterećenje koje penzioneri predstavljaju za privredu zapravo je dvostruko veće od onoga što pokazuje koeficijent starosne zavisnosti starih; dok je u Poljskoj više nego trostruko veće.

Japan – kao „najstarija“ zemlja na svetu – ima isti koeficijent zavisnosti od penzionisanja kao Rumunija, čije je stanovništvo znatno mlađe. U Japanu, brojni ljudi koji su stariji od 65 godina nastavljaju s radom, dok u Rumuniji brojni idu u mirovinu znatno pre nego što dosegnu tu dob. 

Na neki način to je dobra vest jer ona nagovešta činjenicu da šeme zavisnosti od penzionisanja nisu neminovne. Zaista, ekonomska politika i dinamika tržišta rada mogu dramatično da utiču na nivo opterećenja koji penzionisane osobe imaju na privredu neke zemlje. 

Omogućavanjem stabilnih nivoa zapošljavanja – posebno među mladima, ženama i starijim osobama – te omogućavanjem starijim osobama da budu manje zavisni od prenosa javnih sredstava, vlade mogu sniziti koeficijent zavisnosti.

Prava slika

Međutim, nije verojatno da će niti sprovedene izmene politike koje će učiniti penzije održivim ako glasači ne shvate pravu prirodu izazova sa kojima bi mogla da se suoče njihove privrede i mlado radno sposobno stanovništvo. Razmislite o Italiji. 

Brojke pokazuju da ta zemlja ima 70 penzionera na svakih 100 radnika. Pa ipak, u skladu sa istraživanjima koje je sproveo Pew Research Center, samo 41 odsto Italijana tvrdi da je starenje „ozbiljan problem.“ 

Građanima zemalja sa visokim koeficijentom zavisnosti trebalo bi dati priliku da sagledaju istinsku sliku onoga što očekuje njihove ekonomije. Tek tada će oni moći precizno da planiraju svoje lične finansije i da odaberu predstavnike koji će na najbolji način zaštititi njihove interese.