Proglašen je nultim pacijentom i okrivljen za epidemiju side – nepravedno

Gaetan Diga, stjuard avio-kompanije „Er Kanada”, ušao je u istoriju side kao „nulti pacijent” – on je navodno bio prvi koji je doneo u Ameriku virus humane imunodeficijencije (HIV). Diga, koji je preminuo od posledica bolesti 1984. godine, nepravedno je optužen, i to zbog nesporazuma.

Istraživanje naučnog tima Majkla Vorobija sa Univerziteta Arizone u Tusonu to jasno potvrđuje. Naučnici su rekonstruisali istorijat širenja virusa u SAD, a kako navode u časopisu „Nejčer”, HIV je u Njujork stigao još oko 1970. godine.

Ulazak virusa u Ameriku presudno je uticao na istorijat bolesti, jer je epidemija, koja je oko pola veka ranije počela u Africi, odatle mogla ubrzano da se širi.

Naučnici su analizirali više od 2.000 uzorka krvi sakupljenih u Njujorku i San Francisku krajem 1970-tih godina za potrebe istraživanja o hepatitisu B. Davaoci su bili muškarci koji su imali seksualne odnose s drugim muškarcima.

Rezultati su pokazali da su još tada – dakle 1978. i 1979. godine – u 3,7 odsto uzoraka krvi nađena antitela protiv varijante HIV-a koja je i danas rasprostranjena. Na osnovu ukupno osam takvih uzoraka, naučnici su rekonstruisali genetski materijal tadašnjih izazivača bolesti.

Virus mnogo ranije stigao sa Kariba

Zaključili su da su ti virusi najverovatnije potiču od varijanti proširenih na Karibima. Naučnici su i ranije pretpostavljali da je virus iz Afrike preko Haitija dospeo u SAD, a novo istraživanje pretpostavke potkrepljuje dokazima.

Na osnovu stope mutacija naučnici su izračunali da je predak virusa između 1963. i 1970. bio rasprostranjen na Karibima. Prema njihovim proračunima, HIV je stigao u SAD između 1969. i 1973, gde se broj zaraženih u početku dvostruko povećavao na svakih deset meseci.

Oko 1976. virus je stigao u San Francisko, a oko 1977. broj zaraženih u SAD već je nadmašio broj zaraženih na Karibima, gde je virus stigao znatno ranije. Bolest sida ili aids u Americi je prvi put opisana 1981, a dve godine kasnije HIV je identifikovan kao uzrok.

– U Njujorku je virus pogodio populaciju koja se ponašala kao suvo drvo za potpalu. Zarazilo se toliko ljudi da se bolest prvi put našla u središtu pažnje javnosti – objašnjava Vorobi.

Nepravedno demonizovan

Studija rehabilituje Gaetana Digaa, navodnog „nultog pacijenta”: rekonstrukcija njegovog HIV-genoma pokazuje da nije među prvima koji su bili zaraženi.

– Gaetan Diga spada u pacijente koji su najviše demonizovani u istoriji – kaže koautor studije Ričard Mekej sa Univerziteta Kembridž.

Diga je bio jedan od nekoliko ljudi i grupa nepravedno optuženih da su iz zlih pobuda proširili epidemiju.

Istina je da je stara teorija bila zasnovana na nesporazumu: nakon što se saznalo o sidi, američka Uprava za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC), u potrazi za poreklom bolesti, testirala je grupu muškaraca homoseksualaca.

U središtu njihove pažnje našao se stjuard Diga, između ostalog i zato što im je pomogao i pružio informacije o svojim brojnim seksualnim kontaktima s muškarcima.

– Činjenica da je Diga dao najviše imena i sam imao upečatljivo ime, verovatno je doprinela da ga smatraju ključnom figurom u toj seksualnoj mreži – objašnjava istoričar Mekej.

Služba mu je dodila broj 057 i prozvala ga „pacijent O”, pri čemu je „O” označavalo reč „Outside” (izvan), zato što Diga nije bio iz Kalifornije.

Dnevnik otkrio brojne partnere

Kako je upisano, Diga je spavao sa oko 250 partnera godišnje.

Ta studija sugerisala je da većina pacijenata razvija simptome oko 10 meseci od zaraze virusom. U realnosti, mogu da prođu godine tako da je vrlo verovatno da su se mnogi pacijenti zarazili i mnogo pre nego što su upoznali Digu.

Ipak, on je bio najupečatljiviji i zato što je vodio dnevnik. Čovek koji je sastavio studiju pisao je da je Diga prosečno spavao sa 227 muškaraca za godinu dana, a odnosi su često bili brzinski sa anonimnim partnerima u baru ili toaletu.

Međutim, sam Diga ispitivačima je dao 72 imena.

Kasnije je slovo „O” greškom preinačeno u broj „nula”. Teorija o Digau kao „nultom pacijentu“ proširila se i zahvaljujući knjizi novinara Rendija Šiltsa iz 1987, koja je prevedena na nekoliko jezika i po kojoj je snimljen film („AIDS: And the band played on”), koji prati otkriće i širenje virusa humane imunodeficijencije. Greška je već bila načinjena, Diga je bio demonizovan, a njegovo stanje služilo je i kao obračun sa gejevima govoreći kako je doneo „gej rak“.

Danas, otklanjanjem etikete „nultog pacijenta“ sa imena Gaetana Dige može pomoći borbi protiv side, kaže doktor Robert Grant sa Univerzoteta u San Francisku.

Iako se bolest danas dobro kontroliše i postoje prevencije, mnogo ljudi i dalje ( i u San Francisku i u Africi) oklevaju da se testiraju zavaravajući sebe da nisu pod rizikom plašeći se da će ih društvo kriviti.

– Niko ne želi da bude „nulti pacijent“ u svom selu. Ali ovo pomaže jer nam govori da to što je neko prvi dijagnostifikovani slučaj, ne znači i da je započeo epidemiju – poručuje Grant.

Istorijat HIV-a pre dolaska u Severnu Ameriku naučnici su još ranije rekonstruisali: varijante SI-virusa (Simian Immunodeficiency Virus), oblika koji se javlja kod majmuna, verovatno su prenete na čoveka početkom 20. veka.

Pretpostavlja se da je najrasprostranjenija varijanta virusa HIV-1 M nastala oko 1920. u Kinšasi i da se prvih decenija polako širila u dolini Konga. Tek od 1960-tih godina izazivač je sa zapada Centralne Afrike dospeo na Karibe, a odatle u Severnu Ameriku.