Plan Beograda za dupliranje zelenih površina i dalje „na čekanju“

Grad Beograd je pre pet godina usvojio ambiciozni plan koji predviđa dupliranje njegovih zelenih površina. Međutim, i dalje su delovi plana koji se odnose na inovativne prakse na nivou preporuka i za čije sprovođenje se čeka odluka gradske uprave.

Uz pomoć savremenih pristupa uređivanju zelenih površina, plan koji je Beograd usvojio 2019. mogao bi drastično da poboljša životne uslove u prestonici, smatra Ana Šabanović sa Arhitektonskog fakulteta u Beogradu, a prenosi portal Klima 101.

Prema planu generalne regulacije (PGR) sistema zelenih površina Beograda, ukupno oko 12% teritorije srpske prestonice nalazi se pod zelenim površinama, što je ukupno nešto ispod 10.000 hektara.

Od toga, javne zelene površine, ne računajući šume i vlažna staništa, čine svega 2,83% površine grada.

Prema podacima Evropske agencije za životnu sredinu (European Environmental Agency, EEA), Beograd se nalazi na 28. mestu od 37 analiziranih glavnih gradova u Evropi po udelu zelenih površina. Gradovi slične veličine uglavnom se kotiraju od 10. do 20. mesta: Stokholm na 11, Varšava na 12, Sofija na 14. mestu a Prag na dvadesetom.

Jedno rešenje, do sada sprovedeno u nekim evropskim gradovima kao što je Berlin, jeste da se zelenim rešenjima dodeljuju vrednosti od 0 (asfaltirana površina) do 1 (zelena površina u kontaktu sa tlom).

Ova slika bi trebalo drastično da se promeni. Naime, usvojeni Plan generalne regulacije Sistema zelenih površina predviđa povećanje udela ukupnih zelenih površina u Beogradu sa 12% na preko 22% (odnosno za preko 8000 hektara), a javnih zelenih površina sa 2,83% na preko 6%.

Udeo zelenih površina ima ključnu ulogu u stvaranju održivih i otpornih urbanih sredina, a značaj ovih prostora proizilazi iz šireg spektra faktora, uključujući ne samo estetiku i komfor već i bitnu ulogu u ublažavanju efekata klimatskih promena.

Pored novih standarda minimalnih zelenih površina, plan iz 2019. predviđa i neke inovativne mere kao što je ekološki indeks.

Plan generalne regulacije Sistema zelenih površina predviđa pravila uređenja i građenja za zelene površine koje su u okviru drugih površina javne namene (škole, vrtići, bolnice) i to sa posebnim pravilima u zavisnosti od objekata: osnovne škole zahtevaju 5 m2 otvorenog zelenog prostora po učeniku, srednje škole 3, a vrtići 15 m2, dok na fakultetima zelene površine moraju zauzimati 25% parcele. Uključeni su i minimalni normativi za npr. dečja igrališta, ali i drvoredi uz infrastrukturne koridore.

Plan prepoznaje različite namene zemljišta,  se za stambenu novogradnju postavlja minimum od 23 m2 zelenih površina po stanovniku, dok se prilikom urbane rekonstrukcije ili transformacije, koji se tipično sprovode na zgradama u gradskom jezgru, gde je prostor ograničen, predviđa manji minimum – 7, odnosno 10 m2.

Sa druge strane, razlikuju se i kategorije zelenih površina, primera radi, kroz pravilo minimalnog procenta zemljišta u direktnom kontaktu sa tlom, jer je kontakt sa tlom važan faktor u sposobnosti zelene površine da upija višak padavina (u poređenju sa npr. zelenim krovom).

Jedna ekološka mera predviđena u dokumentu je ekološki indeks, odnosno urbanistički parametar minimalni ciljani ekološki indeks. Ovaj urbanistički parametar se uvodi po ugledu na mnoge gradove Evrope i Severne Amerike, a važan je za regulisanje već gusto izgrađenog centralnog gradskog tkiva, jer definiše odnos između ekoloških vrednosti i ostalih prostora na nivou parcele.

Računica može biti krajnje jednostavna: na primer, jedan kvadrat ozelenjene fasade ima istu vrednost kao pola kvadrata zelene površine u kontaktu sa tlom
Kako on funkcioniše? Na primer, ovaj indeks definiše različite težinske faktore za različite elemente zelene infrastrukture (porozne i poluporozne površine, zeleni krovovi i fasade i dr.) sa zemljištem u direktnom kontaktu sa tlom kao tipično najviše ocenjenim rešenjem.

Pored toga, Plan afirmiše uspostavljanje ekološke mreže na području poljoprivrede, očuvanjem prirodne vegetacije i formiranjem novih zasada u formi međa, živica, drvoreda i grupa stabala između parcela, očuvanjem postojećih vlažnih staništa i prateće vegetacije i dr. Predloženo je osnivanje baštenskih kolonija (urbane bašte) za koje su propisana opšta pravila uređenja.

U Beogradu sve manje zelenih površina, umesto parkova dobijamo beton